Katedra

Katedra pw. Trójcy Świętej, św. Stanisława Biskupa i św. Władysława Męczennika w Wilnie to symboliczne serce miasta, wybitny przykład klasycyzmu, choć, jak przypomina Bartłomiej Kaczorowski: katedra wileńska skrywa dziś pod swoją klasycystyczną szatą pamiątki wielu poprzednich stylów i epok. Katedra była świadkiem wielu wydarzeń i zmian dziejowych. To pierwsza katolicka świątynia na Litwie, która w swym pierwotnym kształcie stanęła w tym miejscu już za króla Mendoga, w połowie XIII w. Mendog wraz z rodziną przyjął katolicki chrzest w 1251 r. Po śmierci króla (dla którego chrzest był warunkiem sine qua non do koronacji przez Rzym) świątynię zburzono, a na tym miejscu stanął pogański ołtarz ofiarny.

Drugą świątynię chrześcijańską wzniesiono tu w roku chrztu Litwy (1387), a jej budowa nadzorowana była osobiście przez Władysława Jagiełłę. Tegoż roku utworzono tu pierwsze biskupstwo, którego przełożonym został franciszkański zakonnik Wojciech Wasiłło. Lecz także ta budowla się nie ostała. Kolejnej odbudowy podjął się książę Witold Wielki (1407 – 10), którego zresztą w katedrze pochowano (jego szczątki znikły ze świątyni po moskiewskim najeździe 1655 r.). Witoldowa katedra (na której szkielecie dokonywano wszystkich późniejszych zmian) miała bryłę gotycką, trójnawową; z biegiem czasu została obudowana przez przylegające do naw bocznych kaplice.

Świątynia stała się ośrodkiem wydarzeń rangi państwowej – obradował tu synod diecezji wileńskiej, odbyły się: ślub i pogrzeb Aleksandra Jagiellończyka (którego szczątki spoczywają w katedrze), wyniesienie na tron wielkoksiążęcy kilku polsko-litewskich władców (Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta, Stefana Batorego), grzebano tu królów i magnatów. Podniszczoną przez pożar świątynię po raz kolejny odbudowywano w latach 1534 – 57 w stylu renesansowym, nie zmieniając jednak pierwotnego (gotyckiego) układu bryły.

Za Zygmunta Wazy (1623 – 36) pod kierownictwem architekta Constantina Tencallego wzniesiono barokową kaplicę św. Kazimierza (gdzie spoczywają prochy świętego), którą zdobią freski Michelangela Palloniego (autor malowideł w rezydencji w podwarszawskim Wilanowie). Budowę kaplicy przerwał w 1655 r. najazd moskiewski, podczas którego kolejny pożar zniszczył budowlę. Prace w kaplicy św. Kazimierza dokończono już za Jana III Sobieskiego. Na okres potopu szwedzkiego (1702) prochy świętego przeniesiono z katedry.

W XVIII w., na skutek nadwerężenia murów katedry, bp Ignacy Massalski zlecił przebudowę świątyni – dokonano jej pod kierownictwem wybitnego architekta Wawrzyńca Stuoki-Gucewicza (Laurynas Stuoka-Gucevičius). Budowla nabrała wyglądu klasycystycznego (zarówno jeśli chodzi o elewację, jak i wykończenie wnętrz), zachowując nadal bryłę gotycką. To była ostatnia znacząca przebudowa świątyni. Monumentalny ­budynek zyskał sześciokolumnowy dorycki portyk, zaś elewacje boczne zostały ozdobione kolumnowymi portykami. W wyniku przebudowy na katedralnym dachu stanęły trzy postacie świętych: pośrodku św. Helena z krzyżem w ręku, po jej prawej ręce św. Stanisław, zaś po lewej – św. Kazimierz. W niszach po obu stronach głównego wejścia umieszczono posągi ewangelistów, fryz zaś ozdobiły płaskorzeźby przedstawiające dzieje apostolskie. Z kolei boczne elewacje katedry udekorowano niszami ze znajdującymi się tam posągami wielkich książąt litewskich (południowa elewacja) oraz świętych z zakonu jezuitów (elewacja północna). Na ścianie południowej, na zewnątrz kaplicy św. Kazimierza, zawisła płyta opisująca powstanie kaplicy i ozdobiona herbami Korony (Orzeł) i Wielkiego Księstwa Litewskiego (Pogoń).

Wnętrza kościoła, zgodnie z rygorami klasycyzmu, zyskały surowy, monumentalny biały wygląd. Ołtarz górny katedry zdobi płótno Franciszka Smuglewicza Śmierć św. Stanisława, ołtarz dolny mieści tabernakulum z wyobrażonymi na nim postaciami św. Kazimierza i św. Stanisława. Na katedralnych ścianach widnieją obrazy przedstawiające sceny ze Starego i Nowego Testamentu, płótna Smuglewicza z wizerunkami apostołów, a także liczne tablice pamiątkowe (np. tablica księcia Witolda Wielkiego z czarnego marmuru). Organy pochodzą z nieczynnego obecnie kościoła Augustianów pw. Matki Boskiej Pocieszenia – przeniesiono je do katedry w XIX w.

W 1921 r. świątynia uzyskała status bazyliki mniejszej. Powódź z roku 1931 przyniosła wiele zniszczeń; jednocześnie w trakcie prac remontowych odkryto znajdujące się w podziemiach katedry groby królów i możnowładców (m.in. Aleksandra Jagiellończyka, Barbary Radziwiłłówny, Elżbiety z Habsburgów). W 1950 r. władze radzieckie zamknęły świątynię, a kilka lat później urządzono tu galerię obrazów i salę koncertową. Zwrócona wiernym w 1988 r. jest obecnie czynnym miejscem kultu religijnego. Na dach świątyni powróciły posągi świętych ­zrekonstruowane przez rzeźbiarza Stanislovasa Kuzmę. W podziemiach katedry działa muzeum, gdzie można obejrzeć groby władców oraz pozostałości dawnych murów i elementów wykończenia kościoła.

Spośród kaplic katedry dokładniejszego opisu wymaga kilka z nich. Barokowa kaplica św. Kazimierza, zaprojektowana przez architekta Constantina Tencallę, powstała w 1630 r. Zawiera grobowiec ze szczątkami św. Kazimierza, zdobią ją posągi Jagiellończyków. Wyłożona została czarnym marmurem i alabastrem. Dekorujące ją freski są autorstwa Michelangela Palloniego (1692). Inne kaplice to: Biskupia z XVI w., w której spoczywają rządcy diecezji wileńskiej; kaplica św. Ignacego Loyoli, którą zdobi portret św. Ignacego pędzla Szymona Czechowicza, mieszczą się w niej pomniki nagrobne krajczego litewskiego Jana Radziwiłła i księżnej Zofii Wiśniowieckiej; kaplica Ukrzyżowanego Zbawiciela (Gasztołdowska), wzniesiona w XV w., zawiera XVI-wieczne nagrobki kanclerza wielkiego litewskiego Wojciecha Gasztołda i biskupa wileńskiego Pawła Algimunda z książąt Holszańskich; kaplica Zwiastowania, która jest dawnym mauzoleum rodzinnym Kieżgajłów; kaplica św. Pawła (Montwidowska), w której możemy podziwiać płótno pędzla Franciszka Smuglewicza.

 

 

 

 

 

Fragmenty z przewodnika turystycznego "Wilno. Barok z kamienia i obłoków". Autor: Jadwiga Rogoża. Wydawnictwo Bezdroża.

 
Polityka Prywatności