W najnowszym "Nature" naukowcy prezentują sekwencję genomu szympansa i wyniki wstępnego porównania go z genomem ludzkim - to ostatni sukces w historii badań szympansów. Badania naukowe nad tymi małpami trwają już od ponad stulecia - czytamy w innej publikacji w tym tygodniku. Naukowiec Frans de Waal z Narodowego Centrum Badania Naczelnych Roberta M. Yerkesa w Atlancie dowodzi, że "im więcej dowiadywaliśmy się o szympansach, tym bardziej stawały się one do nas podobne".
Sto lat prowadzonych badań nad tymi małpami - zarówno w ich
naturalnych siedliskach, jak i w niewoli - "przybliżyło" je do
człowieka w wymiarze społecznym, emocjonalnym i mentalnym.
Naukowcy stopniowo odkrywali coraz więcej podobieństw między
zachowaniem ludzi i szympansów, m.in. w uczeniu się od innych czy
używaniu narzędzi.
Kolejne odkrycia zmieniały nasze myślenie o szympansach jako
niemyślących małpach i umożliwiały poznanie ich jako
skomplikowanych społecznie stworzeń.
Badania nad szympansami rozpoczęły się pod koniec XIX wieku.
Jedna z pierwszych badaczek tych małp, Rosjanka Nadia Kohts,
badała reakcje emocjonalne młodych szympansów i porównała je do
emocji ujawnianych przez małe dziecko.
Lata 30. dwudziestego stulecia to początek badań "w terenie".
Naukowcy wyruszyli w naturalne środowisko szympansów i zaczęli
obserwować małpy żyjące na wolności. W latach 60. dwa duże
projekty prowadzono nad Jeziorem Tanganika w Tanzanii - Jane
Goodall pracowała w rezerwacie Gombe, a Toshisada Nishida w górach
Mahale.
Obserwacje dziko żyjących szympansów odrzuciły ich wcześniejszy
wizerunek "łagodnych wegetarian" i pomogły odkryć prawdziwą,
bardziej złożoną naturę szympansów. Zainteresowano się wzajemnymi
relacjami osobników - zarówno w rodzinie, jak i grupie.
Obalonych zostało kilka mitów, które przypisywały pewne
zachowania i reakcje wyłącznie ludziom. Okazało się, że szympansy
jedzą mięso, wdają się w terytorialne boje oraz potrafią zabić
innego osobnika swego gatunku. Odkryto istnienie małpich
społeczności - niewielkich grup, które "trzymają się razem".
W latach 70. badacze szympansów powrócili do laboratoriów.
Naukowiec Gordon Gallup dowiódł, że szympansy rozpoznają siebie w
odbiciu lustrzanym oraz potrafią uczyć się od siebie i oszukiwać
się. Obserwacje szympansów przebywających w holenderskim ogrodzie
zoologicznym ujawniły politykę, jaką prowadzą w grupie - jak
egzekwują posłuszeństwo wobec "władzy" i rozwiązują konflikty.
Naukowców intrygowały też zachowania agresywne wśród szympansów.
Były one bardzo zróżnicowane w zależności od grupy i miejsca w
niej zajmowanego. Odkryto też, że istnieje mechanizm pojednania -
pogodzenia się osobników po zakończonym konflikcie, przejawiający
się nawet uściskami i "całusami".
Samce szympansów okazały się o wiele agresywniejsze od samic.
Zaciekle konkurują między sobą o partnerki i możliwość posiadania
potomstwa. Nie biorą jednak udziału w jego wychowywaniu. Co
więcej, przejawiają agresywne zachowania nawet wobec młodych -
zdarzają się przypadki zabijania małych małpek przez ich ojców lub
innych dorosłych samców.
Społeczność szympansia to jednak nie tylko współzawodnictwo i
konflikty - wskazuje de Waal. To także wysoki poziom współpracy ze
sobą - podczas polowania, zdobywania terytorium i w wewnętrznych
interesach.
Wśród szympansów istnieją polityczne koalicje, prowadzą one
wymianę "usług" takich jak pożywienie, seks czy wzajemne poparcie.
Jednocześnie jednak małpy potrafią wyrównać rachunki z
wcześniejszymi oponentami - dodaje de Waal.
Najwyższy poziom współpracy zaobserwowano podczas polowania. W
grupie szympansów-"myśliwych" zaobserwowano podział na role -
"przynęty", naganiacza czy atakującego. Role w społeczności mają
też znaczenie przy podziale zdobytego mięsa.
W ten sposób, dzięki kolejnym projektom badawczym, dowiadujemy
się o nowych powiązaniach i podobieństwach istniejących między
szympansami a ludźmi. "Ludzie zajmują wyjątkowe miejsce wśród
naczelnych, jednak podobieństw do innych przedstawicieli tej
rodziny jest coraz więcej" - konkluduje Frans de Waal.
(PAP)
poleca:
