Mediacja - bądź sędzią we własnej sprawie

Co najważniejsze, wynik mediacji zostaje uznany przez sąd, a
sprawa, która mogłaby toczyć się przez wiele miesięcy, podlega
umorzeniu. Nieznajomość tematu, lęk przed "nowym" oraz opór wobec
zmian w systemie egzekwowania prawa sprawia, że mediacja nie jest
w Polsce stosowana na szeroką skalę.

"Mediacja to wizja sprawiedliwości XXI wieku" - zapewniła sędzia
Sądu Najwyższego, Teresa Romel, na otwarciu konferencji "Mediacja
w prawie pracy", zorganizowanej 23 listopada przez Polskie
Stowarzyszenie Edukacji Prawnej (PSEP), Wydział Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Stowarzyszenie
Sędziów Polskich "Iustitia".

Celem konferencji było odkrycie tajników postępowania mediacyjnego
i jego popularyzacja wśród przedstawicieli środowiska prawniczego,
a także organizacji pracodawców i pracowników.

"Sąd powinien być ostateczną instancją" - uważa sędzia Romel. -
"Dlatego warto i należy promować mediację, jako tańszą, szybszą, a
przede wszystkim mniej antagonizująca zwaśnione strony, niż
klasyczne postępowanie procesowe".

Już wkrótce w sporach pracowniczych nie będziemy musieli zdawać
się wyłącznie na sądy pracy. W części spraw wystarczy bowiem
prawidłowo przeprowadzone postępowanie mediacyjne. W sprawach ze
stosunku pracy mediacja odegra szczególnie ważną rolę. Ich
przedmiotem bywają bowiem bardzo delikatne kwestie (na przykład
problem przywrócenia do pracy pracownika, którego pracodawca u
siebie nie chce). Sąd nie zawsze może ingerować w tak
skomplikowane relacje, najlepiej rozumieją się same zainteresowane
rozwiązaniem konfliktu strony.

DROGA DO LEGALIZACJI MEDIACJI

Instytucja mediacji, do niedawna funkcjonująca także w polskim
systemie sądowniczym, w Europie i na świecie znana jest od wielu
lat. Wyrosła z idei "sprawiedliwości naprawczej", która głosi, że
w szczególnych przypadkach dużo większy walor wychowawczy, aniżeli
kara więzienia, ma szansa naprawienia dokonanego zła. Na kanwie
tych przekonań zbudowano system zawierania pozasądowych
porozumień, osiąganych w obecności mediatora. Filozofia
sprawiedliwości naprawczej przekłada się na mediację, jako próbę
porozumienia się w warunkach konfliktu.

"W 1989 roku powołano Europejskie Forum na rzecz Mediacji między
Ofiarą a Sprawcą i Sprawiedliwości Naprawczej. W 1999 roku Komitet
Rady Ministrów Rady Europy przyjął rekomendację o stosowaniu
mediacji w sprawach karnych, a w 2002 roku rekomendację dotyczącą
mediacji w sprawach cywilnych" - informuje Dorota Jaworska z PSEP.
"W 1995 roku został powołany Zespół do spraw Wprowadzania Mediacji
w Polsce, który w ramach swoich działań przeprowadził
eksperymentalne mediacje w kilku sądach. Już dwa lata później
mediacja pojawiła się w Kodeksie postępowania karnego, w bieżącym
roku znalazła swe miejsce również w Kodeksie postępowania
cywilnego."

MEDIACJA JAKO EWOLUCYJNA ZMIANA RZECZYWISTOŚCI SĄDOWEJ

Korzyści, jakie płyną z mediacji, nie sposób przecenić. Ta
alternatywna metoda rozstrzygania sporów jest dużo bardziej
elastyczna, niż sformalizowany proces, pozwala stronom na
kreatywne uczestnictwo w poszukiwaniu wyjścia z impasu i daje
możliwość naprawienia zaburzonych układów międzyludzkich. W
stosunku do tradycyjnych rozpraw jest dużo mniej kosztowna i trwa
nieporównywalnie krócej.

Sukces mediacji zależy od gotowości stron do dyskusji na temat
swoich potrzeb, niepokojów oraz pomysłów na rozwiązywanie sporu.
Dzięki niej można osiągnąć niestandardowe porozumienia. Zapewnia
swobodę poruszania przez strony drażliwych kwestii, a jako
procedura poufna chroni przed publicznym roztrząsaniem spraw
intymnych. Strony postępowania mediacyjnego nie walczą, lecz
współpracują.

Z organizacyjnego punktu widzenia sesje mediacyjne są niewątpliwie
rozwiązaniem lepszym niż sąd. Pozwalają bowiem na swobodne
dostosowanie terminów spotkań, dzięki nim zmniejsza się ilość
rozpraw, a całe postępowanie procesowe ulega znacznemu skróceniu.

Postępowanie mediacyjne rozpoczyna się w chwili przyjęcia sprawy
przez mediatora. Rozmowy mogą mieć charakter bezpośredni lub
pośredni (wówczas mediator spotyka się z każdą ze stron
indywidualnie). Należy wiedzieć, że z mediacji można zrezygnować i
przerwać ją na każdym etapie. Nie zamyka ona w żadnym wypadku
dostępu do sądu. Niczego nie pozbawia, za to daje możliwość
wypracowania wcześniejszego, a może i bardziej owocnego
porozumienia. Ugoda osiągnięta w wyniku mediacji powoduje
automatyczne umorzenie procesu sądowego.

MEDIACJA A ARBITRAŻ I UGODA SĄDOWA

Kodeks Etyki Mediatora nie pozwala mu na przyjmowanie roli
oceniającego, a więc arbitra lub sędziego. Dlatego nie należy
mylić mediacji z arbitrażem. Mediator nie ma prawa sugerować
stronom rozwiązań, udzielać porad. Jest neutralny (nie wywiera
nacisku na żadną ze stron) i bezstronny (nie faworyzuje).

Obowiązujący w Polsce Kodeks Pracy przewiduje możliwość innych
przedsądowych rozstrzygnięć, osiąganych na drodze postępowania
przed Komisją Pojednawczą tworzoną w zakładzie pracy. Postępowanie
takie może odbyć się jedynie z inicjatywy pracownika. Jak wynika z
doświadczeń są to jednak przepisy martwe, nie stosowane w praktyce.

W polskim prawie funkcjonuje też instytucja ugody sądowej. Często
jednak ugoda ta, jako wymuszony przez sędziego wynik sporu, nie
jest w stanie rozwiązać konfliktu. Teraz, już w postępowaniu
przygotowawczym, sędzia może skierować sprawę do mediacji, nie
ingerując w jej wynik. Mediacja jest zatem czymś zupełnie innym
niż ugoda zawarta przed sądem. Tu w ogóle nie dochodzi do
formalnego sporu. Ma to duży walor psychologiczny: maleje
nasilenie konfliktu, zazwyczaj eskalowanego na sali sądowej.

"Możliwość skorzystania z mediacji w sprawach ze stosunku pracy i
w sprawach rodzinnych, ze względu na szczególny charakter
stosunków międzyludzkich, jest rozwiązaniem optymalnym" - mówi
sędzia Romel. - "Jej walor wychowawczy jest nie do przecenienia.
Nawet, jeśli pracownik ma zakończyć stosunek pracy, lepiej, gdy
stanie się tak w wyniku mediacji, niż mocą wyroku sądu. Celem
mediacji, poza złagodzeniem konfliktu, jest zapewnienie stronom
spokoju wewnętrznego. Wzajemne ustępowanie podczas negocjacji
pozwala zmniejszyć poczucie krzywdy w szczególnie trudnych
sprawach jak na przykład te, dotyczące mobbingu".

Statystyki dowodzą ogromnej skuteczności mediacji. Na 347 spraw,
przeprowadzonych eksperymentalnie w latach 1999-2003 przez Zespół
do spraw Wprowadzania Mediacji w Polsce, aż 228 zaowocowało
podpisaniem ugody. Stanowi to 65,7 proc. sesji zakończonych
sukcesem. Brytyjscy specjaliści (Centre for Effective Dispute
Resolution) oceniają efektywność mediacji na 75 proc.

REGULACJE PRAWNE

Mediacja w postępowaniu cywilnym wprowadzona została na mocy
ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. O zmianie ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego oraz innych ustaw (Dz. U. Nr 172, poz. 1438
z dnia 9 września 2005 r.).

Ustawa jest zgodna z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady
Europy w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych
i handlowych SEC(2004)1314 przedstawioną przez Komisję Wspólnot
Europejskich w dniu 22.10.2004 COM(2004)718 końcowy, 2004/0251
(COD).

PAP - Nauka w Polsce