CHOROBA NIEDOKRWIENNA SERCA. Psychologiczne aspekty zapobiegania i leczenia

Książka adresowana jest do psychologów i socjologów medycyny, a także do lekarzy i studentów wymienionych kierunków. Powinna zainteresować również osoby, które decydują o funkcjonowaniu opieki zdrowotnej i o dystrybucji nakładów finansowych przeznaczonych na poprawę stanu zdrowia naszego społeczeństwa.
Czytelnik znajdzie tu:
- informacje na temat nowych sposobów leczenia choroby niedokrwiennej serca;
- psychologiczne sposoby pomocy udzielanej pacjentom z chorobą niedokrwienną serca;
- koncepcję stresu i radzenia sobie z nim, autorstwa Lazarusa i Folkman;
- koncepcję wzoru zachowania A i jego wpływu na powstawanie choroby oraz na jej leczenie;
- informacje dotyczące promocji zdrowia.
W krajach uprzemysłowionych choroba niedokrwienna serca, wciąż utrzymuje się na czele statystyk określających przyczyny zgonów oraz niezdolności do pracy. W Polsce co roku około 100 tysięcy osób zapada na zawał serca, najbardziej dramatyczną postać choroby niedokrwiennej serca. Biorąc pod uwagę, że w grupie tej najczęściej znajdują się mężczyźni w wieku produkcyjnym, zawały serca pociągają za sobą wiele skutków nie tylko dla chorych i ich rodzin, ale także dla całego społeczeństwa. Sytuacja ta skłoniła wiele ośrodków medycznych do prowadzenia badań nad ustaleniem przyczyn choroby, skutecznego jej leczenia, rehabilitacji oraz zapobiegania.

Spis treści książki

Lista autorów
Wstęp
Kazimierz Wrześniewski

Nowoczesne metody leczenia choroby niedokrwiennej serca (Katarzyna Tymińska-Sędek)

1. Leczenie choroby niedokrwiennej serca - polska na tle innych krajów europejskich
2. Główne cele interwencji kardiologicznej w ostrej fazie zawału serca
3. Leczenie
3.1. Leczenie farmakologiczne za pomocą leków fibrynolitycznych
3.2. Przezskórne zabiegi na naczyniach wieńcowych (PCI)
3.3. Operacyjna rewaskularyzacja naczyń wieńcowych
3.4. Rewaskularyzacja transmiokardialna
3.5. Przeszczepianie serca
3.6. Leczenie eksperymentalne
4. Ostry zespół wieńcowy (ACS - Acute Coronary Syndrome)
5. Problemy medyczne wynikające z różnych form leczenia
5.1. Problemy związane z agresywnym leczeniem farmakologicznym (fibrynolitycznym, przeciwzakrzepowym, antyagregacyjnym)
5.2. Powikłania związane z metodami inwazyjnymi
5.3. Chorzy po operacjach pomostowania aortalno-wieńcowego
5.4. Chorzy po nagłym zatrzymaniu krążenia
6. Podsumowanie
Bibliografia

Psychologiczne konsekwencje inwazyjnych technik leczenia choroby niedokrwiennej serca (Bożena Gulla, Jolanta Siwińska)

1. Problemy psychologiczne związane z leczeniem metodą przezskórnej angioplastyki wieńcowej
1.1. Psychologiczna analiza sytuacji pacjentów leczonych metodą przezskórnej angioplastyki wieńcowej
1.2. Reakcje emocjonalne pacjentów związane z leczeniem metodą przezskórnej angioplastyki wieńcowej
1.3. Najważniejsze problemy psychologiczne związane z leczeniem metodą przezskórnej angioplastyki wieńcowej
1.4. Sposoby postępowania psychologicznego z chorymi leczonymi metodą przezskórnej angioplastyki wieńcowej
2. Problemy psychologiczne związane z operacją wszczepienia pomostów aortalno-wieńcowych
2.1. Analiza psychologiczna sytuacji pacjentów leczonych metodą wszczepienia pomostów aortalno-wieńcowych
2.2. Reakcje emocjonalne pacjentów związane z leczeniem metodą wszczepienia pomostów aortalno-wieńcowych
2.3. Najważniejsze problemy psychologiczne chorych z wszczepionymi pomostami aortalno-wieńcowymi
2.4. Sposoby postępowania psychologicznego z chorymi po wszczepieniu pomostów aortalno-wieńcowych
3. Problemy psychologiczne związane z transplantacją serca
3.1. Kwalifikacje do transplantacji serca i decyzja o poddaniu się operacji
3.2. Oczekiwanie na operację
3.3. Wczesny okres pooperacyjny
3.4. Późny okres pooperacyjny
4. Prewencja wtórna w chorobie niedokrwiennej mięśnia serca
Bibliografia

Radzenie sobie ze stresem po przebytym zawale serca. Teoria i badania

I. Interakcyjny model radzenia sobie ze stresem po zawale serca (Kazimierz Wrześniewski)

Wprowadzenie
1. Transakcyjny a interakcyjny, poznawczy model radzenia sobie ze stresem
2. Ocena stresu jako kluczowy element modelu interakcyjnego
3. Miejsce mechanizmów obronnych w interakcyjnym modelu radzenia sobie po zawale serca
4. Interakcyjny paradygmat radzenia sobie ze stresem po przebytym zawale serca
5. Możliwości empirycznej weryfikacji modelu interakcyjnego
Uwagi końcowe

II. Style a strategie radzenia sobie ze stresem po przebytym zawale serca (Anna Jakubowska-Winecka)

Wstęp
1. Problem badań własnych
2. Metoda badań
2.1. Charakterystyka osób badanych
2.2. Badane zmienne i techniki pomiaru
2.3. Przebieg badań
3. Wyniki
4. Dyskusja
5. Wnioski
Bibliografia

III. Ocena stresu a wybrane obszary psychologicznego funkcjonowania chorych po zawale serca (Dorota Włodarczyk)

Wstęp
1. Ocena stresu a psychologiczne funkcjonowanie chorych po zawale serca - przegląd badań
2. Problem badań własnych
3. Metoda badań
3.1. Osoby badane
3.2. Badane zmienne, wskaźniki i zastosowane narzędzia badawcze
4. Wyniki badań
4.1. Wstępna analiza otrzymanych wyników
4.1.1. Dynamika zmian zmiennych zależnych na trzech etapach badania
4.1.2. Procedura tworzenia ogólnych wskaźników psychologicznego funkcjonowania chorych
4.1.3. Wpływ zmiennych kontrolowanych
4.1.4. Uwagi dotyczące grupy badanej na III etapie
4.2. Rezultaty modelowania strukturalnego
4.2.1. Dyspozycyjna i sytuacyjna ocena stresu a psychologiczne funkcjonowanie chorych - analizy przekrojowe
4.2.2. Dyspozycyjna i sytuacyjna ocena stresu a psychologiczne funkcjonowanie chorych - analizy prospektywne
5. Omówienie otrzymanych wyników i wnioski
Bibliografia

IV. Represyjny styl radzenia sobie ze stresem a postawa wobec choroby u osób po zawale serca (Małgorzata Guzowska)

Wstęp
1. Założenia teoretyczne
1.1. Represyjny styl radzenia sobie ze stresem
1.2. Represyjny styl radzenia sobie ze stresem a funkcjonowanie osób po zawale serca
1.3. Postawa wobec choroby
2. Problem badań własnych
2.1. Hipotezy badawcze
2.2. Osoby badane
2.3. Badane zmienne, wskaźniki i zastosowane narzędzia badawcze
2.3.1. Zmienna niezależna
2.3.2. Zmienna zależna
2.3.3. Zmienne kontrolowane
2.4. Przebieg badań
2.5. Wyniki
2.5.1. Analizy wstępne
2.5.2. Analizy właściwe
2.6. Omówienie uzyskanych wyników i wnioski
Bibliografia

Choroba niedokrwienna serca w perspektywie egzystencjalnej (Tadeusz Marian Ostrowski)

1. Podstawy teoretyczne: sfera noetyczna, a kategorie psychologiczne
1.1. Podstawowe założenia antropologii egzystencjalnej Frankla
1.2. Założenia Frankla w ujęciu augeretycznym
2. Poczucie sensu życia w badaniach psychologii zdrowia
3. Poczucie sensu życia jako predyktor postawy wobec siebie u osób z chorobą niedokrwienną serca - studium empiryczne
3.1. Pytania i hipotezy badawcze
3.2. Techniki pomiaru
3.3. Dobór grupy i przebieg badań
3.4. Wyniki badań
3.5. Dyskusja wyników
3.6. Wnioski
Bibliografia

Rola Wzoru zachowania A w prewencji wtórnej choroby niedokrwiennej serca (Barbara Bętkowska-Korpała)

Wprowadzenie
1. Wzór zachowania A a choroba niedokrwienna serca - przegląd badań
2. Mechanizmy pośredniczące między WZA a chorobą
3. Badania własne
4. Opis badań
4.1. Charakterystyka grupy badanej
4.2. Metody badań i procedura
4.3. Wyniki badań
4.3.1. WZA i efekty leczenia PTCA
4.3.2. Uwarunkowania zmienności WZA
4.3.3. Uwarunkowania restenozy
5. Dyskusja i wnioski
Bibliografia

Systemowe uwarunkowania skutecznego zapobiegania chorobie niedokrwiennej serca - wyzwania dla promocji zdrowia (Zofia Słońska)

1. Uwarunkowania choroby niedokrwiennej serca
1.1. Klasyczne czynniki ryzyka
1.1.1. Społeczno-kulturowe uwarunkowania klasycznych czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca
1.1.1.1. Kultura, style życia a zdrowie (choroba)
1.2. Status społeczno-ekonomiczne jako nowy czynnik ryzyka choroby niedokrwiennej serca
2. Konsekwencje systemowe kulturowych oraz społeczno-ekonomicznych uwarunkowań choroby niedokrwiennej serca
3. Promocja zdrowia a wyzwania związane z profilaktyką choroby niedokrwiennej serca
3.1. Czym jest promocja zdrowia?
3.2. Wyzwania stojące przed promocją zdrowia związane z profilaktyką choroby niedokrwiennej serca
3.2.1. Reorientacja służby zdrowia
3.2.2. Aktywizacja społeczeństwa na rzecz promocji zdrowia i prewencji choroby niedokrwiennej serca
Bibliografia

Znaczenie edukacji zdrowotnej w przebiegu psychoprofilaktyki chorób układu krążenia (Helena Sęk)

Wprowadzenie
1. Założenia i cele badań
2. Metoda badań
2.1. Osoby badane
2.2. Przebieg badań
2.3. Techniki pomiaru
3. Wyniki
4. Wnioski
Bibliografia

Uwagi końcowe (Kazimierz Wrześniewski, Dorota Włodarczyk)

Fragment książki

Wstęp (Kazimierz Wrześniewski)

W krajach uprzemysłowionych choroba niedokrwienna serca, nadal utrzymuje na czele statystyk określających przyczyny zgonów oraz niezdolności do pracy. W Polsce, co roku, zapada ok. 100 tys. osób na zawał serca, najbardziej dramatyczną postać choroby niedokrwiennej serca. Biorąc pod uwagę, że w grupie tej najczęściej znajdują się mężczyźni w wieku produkcyjnym, fakty te pociągają za sobą wiele skutków nie tylko dla chorych i ich rodzin, ale także dla całego społeczeństwa. Sytuacja ta skłoniła wiele ośrodków do prowadzenia badań nad ustaleniem przyczyn choroby, skutecznego jej leczenia, rehabilitacji oraz zapobiegania. Poszukiwania te zapoczątkowane w latach 40. ubiegłego wieku, w Stanach Zjednoczonych, a następnie prowadzone intensywnie także w Europie i Australii pozwoliły na sformułowanie pewnych ogólnych konkluzji. Uzyskane dane wskazują, że czynniki psychologiczne odgrywają istotną rolę zarówno w zakresie uwarunkowań powstawania choroby niedokrwiennej serca, jak i jej leczenia, rehabilitacji oraz zapobiegania.
Omawiana problematyka podjęta została w Polsce dosyć wcześnie, dzięki prof.dr hab. med. Zdzisławowi Askanasowi, który będąc kierownikiem Kliniki, a później Instytutu Kardiologii Akademii Medycznej w Warszawie, powołał w roku 1961 pracownie psychologiczną. Była to jedna z pierwszych w Europie placówka psychologiczna oficjalnie włączona do systemu organizacyjnego jednostki kardiologicznej. Z.Askanas był twórcą polskiego modelu rehabilitacji pacjentów z chorobą niedokrwienną serca. W modelu tym uwzględnia się interdyscyplinarność zespołu prowadzącego leczenie i rehabilitację oraz etapowość (okres szpitalny i poszpitalny). W tamtych czasach było to podejście wręcz rewolucyjne. Psychologowie z zespołu powołanego przez Z.Akanas oprócz działalności klinicznej, w okresie szpitalnym i poszpitalnym, prowadzili także pionierskie badania naukowe. O wyjątkowości tych badań świadczy opublikowana w Stanach Zjednoczonych, w roku 1979, bibliografia prac, dotyczących psychologicznych aspektów zawału serca, w której na 192 pozycje 8 prac pochodzi z zespołu Z.Askanasa (Arnold, 1979). Aktywność tego zespołu doceniona została także przez europejskie Biuro Światowej Organizacji Zdrowia, które w roku 1969 zorganizowało w Warszawie konferencję nt. psychologicznych aspektów rehabilitacji pacjentów kardiologicznych (Materials, 1969).
W roku 1980 ukazała się pierwsza polska monografia poświęcona psychologicznym problemom z zawałem serca, w której przedstawiono ówczesny stan wiedzy z zakresu udziału czynników psychologicznych w powstawaniu i rozwoju choroby niedokrwiennej serca oraz psychologicznych konsekwencji tej choroby (Wrześniewski, 1980).
W ciągu ostatnich dwudziestu lat nastąpiło wiele zmian w omawianym obszarze. Przede wszystkim nastąpił istotny postęp w leczeniu choroby niedokrwiennej serca. Obok nowych, bardziej skutecznych, środków farmakologicznych, wprowadzono, na dużą skalę, leczenie inwazyjne. Problematyce tej poświęcony jest pierwszy rozdział, przygotowany przez Katarzynę Tymińską, kardiologa o dużym doświadczeniu klinicznym. Nie ulega wątpliwości, że postęp w leczeniu, szczególnie w zakresie leczenia kardiochirurgicznego, pozwala na ratowanie życia osobom, dla których dawniej nie było ratunku. Dla określanej grupy chorych stwarza także szansę na istotne zmniejszenie, lub nawet wyeliminowanie bólów wieńcowych. Z drugiej strony, te nowe metody leczenia pociągają za sobą szereg problemów psychologicznych. Zagadnienia te omówione zostały w drugim rozdziale przez Bożenę Gullę i Jolantę Siwińska. Autorki są psychologami, od kilkunastu lat pracują z pacjentami kardiochirurgicznymi. W swoim opracowaniu przedstawiły najważniejsze, psychologiczne zagadnienia, które występują u chorych leczonych metodą angioplastyki przezskórnej balonowej, leczonych poprzez tworzenie pomostów aortalno-wieńcowych, a także chorych, u których jedynym sposobem ratowania życia było dokonanie przeszczepu serca. W rozdziale tym opisano psychologiczną sytuację chorych, w różnych fazach leczenia, a także sposoby psychologicznej pomocy.
Działalność kliniczna psychologów pracujących wśród pacjentów z chorobą niedokrwienną serca powinna się opierać na określonych koncepcjach teoretycznych (zgodnie z powiedzeniem, że „nie ma nic praktyczniejszego niż dobra teoria”). Podobnie badania naukowe dotyczące określonych, psychologicznych, zagadnień tej grupy chorych powinny mieć dobre podstawy teoretyczne. Wydaje się, że bardzo odpowiednia do tego celu jest koncepcja stresu i radzenia sobie ze stresem. W rozdziale trzecim przedstawiono model teoretyczny, który powstał w oparciu o krytyczną analizę znanej koncepcji stresu i radzenia sobie Richarda Lazarusa i Susan Folkman (1984). Model ten jest podstawą dla badań prowadzonych w Pracowni Psychologii Zdrowia, Wydziału Psychologii UW oraz w Zakładzie Psychologii Medycznej AM w Warszawie. W obecnym tomie prezentowane są trzy takie studia empiryczne.
Pierwsze, przygotowane przez Annę Jakubowską-Winecką, dotyczy bardzo ważnego zagadnienia teoretycznego i praktycznego, a mianowicie relacji pomiędzy określonymi dyspozycjami do radzenia sobie z różnymi sytuacjami stresowymi, a działaniami podejmowanymi w związku z przebytym zawałem serca. W drugim studium, opracowanym przez Dorotę Włodarczyk, uwaga skoncentrowana jest na istotnym składniku modelu radzenia sobie, ocenie stresu. Autorka sprawdzała związek pomiędzy dyspozycyjną i sytuacyjna oceną stresu a funkcjonowaniem chorych po przebytym zawale. Trzecie badanie, w którym sprawdzano inny fragment modelu teoretycznego, przeprowadziła Małgorzata Guzowska. Badano związek pomiędzy szczególnym stylem radzenia sobie ze stresem, jakim jest styl represyjny, a postawami wobec choroby, leczenia i rehabilitacji, na trzech etapach po przebytym pierwszym zawale serca. Warto zaznaczyć, że wymienione trzy studia empiryczne maja charakter prospektywnej i w związku z tym otrzymane wyniki mają duży ciężar gatunkowy.
W kolejnym rozdziale Tadeusz Ostrowski proponuje odmienna perspektywę teoretyczną w badaniach i działaniach praktycznych, dotyczących pacjentów z choroba niedokrwienną serca. Jest to podejście egzystencjalne, nawiązujące do koncepcji E.V. Frankla, w której za podstawowa potrzebę człowieka uznaje się dążenie do znalezienia sensu życia. T.Ostrowski przedstawia główne założenia tej koncepcji oraz oparte na niej własne badania.
Barbara Będkowska-Karpała rozważa, w następnym rozdziale, rolę tzw. Wzoru zachowania „A” w prewencji wtórnej choroby niedokrwiennej serca. Jest to nowe ujęcie problemu gdyż w dotychczasowych pracach dotyczących tego stylu zachowania koncentrowano się głównie na jego roli w powstaniu zawału serca.
Ostatnie dwa rozdziały poświęcone są promocji zdrowia. W pierwszym nakreślono szeroki obszar systemowego uwarunkowania zapobiegania chorobie niedokrwiennej serca. Omówiono materialne, instytucjonalne i organizacyjne zaplecze promocji zdrowia i prewencji. Autorką tych rozważań jest Zofia Słańska, socjolog medycyny, czołowa specjalistka w zakresie promocji zdrowia. Druga praca z tego obszaru jest sprawozdaniem z badań nad znaczeniem edukacji zdrowotnej prowadzonej przez pielęgniarki, w odniesieni do pacjentów kardiologicznych. Rozdział ten opracowany został przez Helenę Sęk z Instytutu Psychologii im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, wybitnego eksperta z zakresu psychologii klinicznej i psychologii zdrowia oraz przez Kazimierę Woronkiewicz, która jest magistrem pielęgniarstwa. Tom zamykają uwagi redaktorów, w których sformułowano kilka wniosków dla dalszych badań i działalności praktycznej wśród pacjentów z choroba niedokrwienna serca.
Praca ta adresowana jest do psychologów i socjologów medycyny, a także do lekarzy i studentów wymienionych kierunków. Powinna zainteresować również osoby, które decydują o opiece zdrowotnej i dystrybucji nakładów finansowych przeznaczonych na poprawę stanu zdrowia naszego społeczeństwa.