AGRESJA

Agresja i przemoc stanowią bardzo poważny problem społeczny. Książka w sposób kompleksowy, wielostronny i wyczerpujący - na poziomie zarówno jednostkowym, jak i grupowym oraz społecznym przedstawia zagadnienie agresji. Pomimo rozległości problematyki tekst jest zwarty, wolny od powtórzeń, pisany w sposób wartki i interesujący.
Książka cechuje się licznymi walorami dydaktycznymi, takimi jak kompetencja i kompletność wykładu, jasny język, przejrzystość struktury i prezentacja całości współczesnego i klasycznego podejścia psychologii społecznej do problematyki agresji i przemocy.

Z recenzji wydawniczej prof. Bogdana Wojciszke

Agresja będzie interesującą książką dla studentów i badaczy psychologii, socjologii, prawa i dziennikarstwa. Na pewno okaże się również niezwykle użyteczna dla praktyków: policjantów, psychoterapeutów i pracowników socjalnych, którzy na co dzień spotykają się z przemocą domową, agresją seksualną, agresją wśród dzieci i młodzieży.
Celem tej ksiażki jest przedstawienie aktualnego i krytycznego przeglądu badań nad agresją z perspektywy psychologii spolecznej oraz zapoznanie czytelników z pojęciami, problemami i ustaleniami prac o agresji. Ma ona stworzyć fundament wiedzy, który pozwoli studiować bardziej specjalistyczną literaturę. Praca ta koncentruje się na najnowszych badaniach, nieuwzględnionych we wcześniejszych źródłach.

Barbara Krahe - profesor, wykłada na Uniwersytecie w Poczdamie. Jest znaną i cenioną niemiecką badaczką problematyki przemocy. Napisała i opublikowała kilka książek i artykułów na ten temat, między innymi ostatnio Sexuelle Aggression: Verbreitungsgrad und Risikofaktoren unter Jugendlichen und jungen Erwachsenen (2002, Hogrefe).

Spis treści książki

1. Agresja - główne pojęcia i narzędzia pomiaru.
2. Teorie zachowanie agresywnego.
3. Różnice indywidualne w zakresie agresji.
4. Wpływy sytuacyjne na agresję.
5. Przemoc w mediach a agresja.
6. Agresja w sferze publicznej.
7. Przemoc w rodzinie.
8. Agresja seksualna.
9. Kontrola zachowania agresywnego i zapobieganie mu.

Fragment książki

Rozdział 1

I Agresja - główne pojęcia i narzędzia pomiaru

Celem tego rozdziału jest przedstawienie dwu fundamentalnych kwestii, których poznanie stanowi warunek konieczny do zrozumienia badań psychologii społecznej nad agresją, omawianych w następnych rozdziałach. Po pierwsze, zdefiniowane musi zostać kluczowe pojęcie "agresja", aby precyzyjnie wyodrębnić zjawiska wchodzące w zakres tego konstruktu. Ważne jest osiągnięcie porozumienia co do podstawowych kryteriów klasyfikowania danego zachowania jako agresywnego i stworzenie typologii różnych postaci agresji, ponieważ mnogość jej przejawów stanowi poważny problem pojęciowy. Po drugie, omówienie dominujących metod badania agresji jest niezwykle istotne jako podstawa krytycznej oceny zgromadzonej dotąd wiedzy. Stwierdzenie, że rezultaty badawcze zależą w znacznym stopniu od narzędzi pomiaru, za pomocą których je uzyskano, jest wśród psychologów banałem. Jednakże w publicznej debacie o agresji wnioski na temat jej przyczyn i konsekwencji przyjmowane są zazwyczaj bez zwracania szczególnej uwagi na podstawy metodologiczne. Wagę tej sprawy ilustruje kontrowersja wokół szkodliwych efektów przemocy w mediach - obie strony konfliktu odwołują się do wybranych wyników badań, żeby potwierdzić swoje poglądy, ignorując fakt, że różnice konkluzji wynikają często z różnic metodologii. Dlatego też wydaje się właściwe, aby przegląd literatury akademickiej na temat agresji zacząć od przedstawienia zalet i ograniczeń głównych strategii metodologicznych stosowanych w badaniach.

II Definicja agresji

Jako dyscyplina akademicka, psychologia społeczna zajmuje się wieloma aspektami życia społecznego, myślami, uczuciami i zachowaniami w stosunku do innych ludzi i oddziaływaniem owych innych na to, jak my sami czujemy się, myślimy i działamy. Uczeni nie mają bynajmniej monopolu na opisywanie i wyjaśnianie tych procesów społecznych - jest to integralna część funkcjonowania psychologicznego każdej osoby. Nie ma więc nic zaskakującego w tym, że i psychologowie społeczni, i zwykli ludzie w codziennym porozumiewaniu się stosują często te same terminy do opisu zjawisk społecznych. Odnosi się to niewątpliwie do terminu agresja, który jest równie mocno osadzony w języku potocznym , jak i w fachowym słowniku psychologów społecznych. Niestety, stosowanie tego samego terminu niekoniecznie oznacza zgodę co do ścisłej treści, której jest on znakiem. Na przykład laicy, zapytani o ich rozumienie agresji, mówią często o "dobrej" lub "zdrowej" agresji w przeciwieństwie do agresji "złej", natomiast większość psychologów społecznych odrzuca to rozróżnienie. W dziedzinie akademickiej obowiązuje zgodne stanowisko w sprawie definiowania agresji jako zachowania negatywnego lub antyspołecznego, które ma niewiele wspólnego ze zdrowiem i dobrostanem psychologicznym.
Poza tym podstawowym konsensusem istnieje jednakże potrzeba bardziej precyzyjnego zdefiniowania kryteriów, które musi spełniać konkretne zachowanie, aby zostało ono zaklasyfikowane jako "agresywne". Klasyczną definicję zaproponował Buss (1961, s. 1), który scharakteryzował agresję jako "reakcję dostarczającą szkodliwych bodźców innemu organizmowi". Zwrócono jednak uwagę, że taka behawiorystyczna definicja jest z jednej strony zbyt szeroka, gdyż obejmuje wiele form zachowania, które nie powinny być klasyfikowane jako agresja, a jednocześnie pod innymi względami jest zbyt wąska, nie obejmuje bowiem żadnych procesów nie-behawioralnych, na przykład myśli i uczuć. Żeby uzyskać definicję bardziej zrównoważoną, uzupełniono propozycję Bussa o dodatkowe aspekty (wszechstronne omówienie - zob. Tedeschi, Felson, 1994, rozdz. 6). Aby zachowanie danej osoby można było zakwalifikować jako agresję, musi ono być wykonane z intencją wywołania negatywnych konsekwencji u obiektu, co z kolei zakłada oczekiwanie, że działanie wytworzy pewien szczególny rezultat. Ta specyfikacja wyklucza zachowania, które prowadzą do niezamierzonej szkody lub obrażeń, na przykład wskutek wypadku, zaniedbania albo niekompetencji. Jednocześnie uwzględnia ona zachowania mające na celu wyrządzenie komuś szkody, które z jakichś przyczyn, nie doprowadziły do zamierzonych konsekwencji: strzał, który chybił celu należy do aktów agresji, mimo że potencjalnej ofierze, nie spadł włos z głowy. Koncentracja na samej intencji wyrządzenia szkody pozwala również zaklasyfikować jako agresywne nie-działanie, na przykład nieudzielenie pomocy osobie w potrzebie. Dalsza specyfikacja odwołuje się do chęci uniknięcia szkodliwego potraktowania, przejawianej przez osobę będącą obiektem działania. A zatem wyłączone z tej kategorii są przypadki agresji skierowanej na samego siebie, w której rola agresora i obiektu współwystępują - na przykład samobójstwo lub obrażenia powstałe przy okazji sadomasochistycznych praktyk seksualnych.
Zwięzłą definicję, która uwzględnia powyższe zastrzeżenia, przedstawili Baron i Richardson (1994, s. 7). Badacze ci zaproponowali, aby używać terminu "agresja" do opisania "każdej formy zachowania, której celem jest wyrządzenie szkody lub zadania obrażeń innej żywej istocie, motywowanej do uniknięcia takiego potraktowania". W naszej książce przyjęliśmy tę definicję, która odzwierciedla minimalny konsensus w badaniach psychologii społecznej i pozostawia miejsce na rozmaite dodatkowe wymiary charakteryzujące różne formy agresji, przedstawione w tabeli 1.1.