Historia miasta

W ciągu swojej długiej historii (ok. 3000 lat) miasto kilkakrotnie zmieniało nazwę. W obrębie współczesnego Pekinu na przestrzeni wieków istniało kilka miast o różnych nazwach. Najstarsze z nich to Ji, założone w XI w. p.n.e. W latach
723 p.n.e. – 221 n.e. było ono stolicą księstwa Yan. W tym okresie Chiny podzielone były na wiele państewek, Yan było jednym z nich. Podczas walk o zjednoczenie państwa (które nastąpiło w 221 r. p.n.e.), miasto zostało zniszczone. Pierwszy cesarz Chin, Qin Shihuangdi, ustanowił swoją stolicę w Chang’An (dzisiejszy Xi’an). Za czasów dynastii Han (ok. 70 r. n.e.) na ruinach zburzonego starego miasta Ji wybudowano nowe miasto Yanjing, które było stolicą królestwa Yan (całkowicie podległego Hanom i będącego de facto prowincją). Nazwa ta jest używana dla określenia Pekinu w chińskim języku literackim. Po upadku dynastii Han, pod rządami Wczesnej Dynastii Jin (265 – 420 r.) miasto było stolicą prefektury Youzhou i przejęło od niej swoją nazwę. Jego rola rosła, zwłaszcza za czasów zjednoczonego cesarstwa dynastii Tang (618 – 907 r.). Po jej upadku Chiny podzieliły się na północne, rządzone przez kilka krótko panujących dynastii, i południowe pod rządami dynastii Song. Pekin znajdował się pod rządami dynastii północnych i podczas najazdu Qidanów (Kitanów), którzy ustanowili wielkie państwo Liao w roku 986 r., został całkowicie zburzony. W następnych latach odbudowane miasto zostało jedną z pięciu stolic Liao. Zmieniła jednak nazwę z Youzhou na Nanjing (w tłumaczeniu Południowa Stolica; używano też nazwy Yanjing), dla odróżnienia od wcześniejszej stolicy, która znajdowała się w Liaotung na północy kraju. Nie należy mylić tego Nanjingu z miastem Nanjing nad Chang Jiang (Jangcy). Za czasów Liao, którzy byli gorliwymi buddystami, w Pekinie istniało najwięcej świątyń w całych północnych Chinach – niestety bardzo niewiele zachowało się z nich do dzisiaj. Wtedy powstał też w mieście pierwszy meczet.

Miasto rozrastało się dynamicznie od XII w. pod rządami Dżurdżenów, którzy władali północnymi Chinami (a także Pekinem) jako dynastia Jin w latach 1115 – 1234. W tym właśnie czasie dobudowano nową część miasta, które nazwano Zhongdu (Środkowa Stolica). Dzieliło ono funkcję stołeczną z Luoyangiem i Kaifengiem. Wojska mongolskie zaatakowały Chiny w 1205r. Dziesięć lat później Pekin został przez nie zdobyty. W tym czasie Mongołowie stworzyli już wielkie imperium. W ciągu następnych 70 lat podbili cały obszar Chin. Pierwszym cesarzem mongolskiej dynastii Yuan został wnuk Czyngis-chana, Kubilaj, który ówczesną stolicę imperium mongolskiego z Karakorum (nieopodal Ułan Bator) przeniósł do Pekinu. W 1267 r. powstał plan rozbudowy i modernizacji miasta. W ciągu następnych lat wzniesiono wiele budowli, poszerzono ulice i zbudowano system murów obronnych. Wówczas też położono zręby Pałacu Cesarskiego, dzisiejszego Zakazanego Miasta, a co ważniejsze, po raz pierwszy w historii Pekin stał się stolicą zjednoczonych Chin. Choć pełnił on stołeczną rolę już wcześniej, była to jedynie rola stolicy administracyjnej, jednej z kilku stolic, w której mógł ustanowić na pewien czas swoje rządy dwór królewski lub stolica dynastii władającej jedynie częścią kraju.

Pod rządami mongolskiej dynastii Yuan miasto nosiło nazwę chińską Dadu (Wielka Stolica) lub mongolską Chanbałyk. Tego właśnie miasta dotyczą relacje pierwszych Europejczyków, misjonarzy franciszkańskich oraz opis Marco Polo. Mongolscy cesarze chętnie korzystali z usług cudzoziemców na swoich dworach, stąd stosunkowo łatwy dostęp Europejczyków do stolicy, a nawet pałacu cesarskiego. W 1368 r. dynastia Yuan została obalona przez powstańcze wojska chińskie pod wodzą Zhu Yuanzhanga, który od 1351 r., prowadził antymongolskie powstanie. Pekin padł łupem powstańców 5 lat wcześniej. Pierwsi cesarze dynastii Ming przenieśli swoją siedzibę do Nanjingu (Południowej Stolicy, nad Chang Jiang) i zmienili nazwę dawnej stolicy na Beiping (Północny Pokój). Miasto zostało „zdegradowane” do rangi stolicy prefektury. Trzeci z panujących z dynastii Ming, cesarz Yongle (rządził w latach 1402 – 1424), przeniósł swoją stolicę w 1420 r. do Beiping, nadając miastu nową nazwę Beijing (Północna Stolica, w innej transkrypcji Pe-king, stąd polski Pekin). Od tego momentu do czasów współczesnych Pekin pozostawał nieprzerwanie siedzibą najwyższych władz chińskich. Nie był to zresztą najszczęśliwszy wybór. Centrum ekonomiczne Chin znajdowało się wówczas nad Jangcy, a Pekin był zbyt daleko odsunięty na północ. Peryferyjne położenie stolicy powodowało m.in. niemożność sprawnego reagowania na problemy na południu kraju, oddalone o miesiąc szybkiej jazdy kuriera. Za czasów Mingów nadano ostateczny kształt miastu, a najwspanialszym zabytkiem jest zespół Świątyni Nieba (Tiantan) ze wspaniałym Ołtarzem Modłów o Dobre Zbiory.

Początkowo silna i sprawna władza dynastii Ming ulegała osłabieniu wskutek intryg dworskich i skostnienia aparatu urzędniczego, istniejącego w niezmienionej formie od niemal tysiąca lat. Po części świadectwem bezradności władz było wybudowanie Wielkiego Muru Chińskiego, przebiegającego kilkadziesiąt kilometrów na północ od miasta. Wyznaczał on nie tylko granicę państwową między Chinami a terytoriami północnych nomadów, ale też granicę chińskiego obszaru kulturowego, jako że Chińczykom nie wolno się było osiedlać na północ od Muru, a nomadom na południe od niego. Mur był zaporą tak długo, jak długo strzegły go wojska – w XVII w. plemię Mandżurów podbiło Chiny i ustanowiło w 1644 r. ostatnią dynastię cesarską Qing. Mandżurowie byli krewnymi Dżurdżenów, którzy władali północnymi Chinami (a także Pekinem) jako dynastia Jin w latach 1115 – 1234. Qingowie rozbudowali Pekin Mingów i nadali ostateczny kształt Pałacowi Cesarskiemu. Wznieśli także Pałace Letnie: Stary (Yuanmingyuan) i Nowy (Yiheyuan), a także letnią rezydencję w Changdu, mieście w Mandżurii, będącą pomniejszoną repliką Pałacu Cesarskiego w Pekinie.

Dzięki agresywnej polityce Qingowie ustanowili chińską kontrolę nad ogromnymi obszarami. Polegali jednak na skostniałym aparacie urzędniczym i gdy władza cesarzy zaczęła słabnąć, kraj okazał się niezdolny do poradzenia sobie z nowym zagrożeniem, jakim byli ekspansywni kupcy europejscy. Podczas wojen opiumowych Chiny nie tylko musiały zgodzić się na eksterytorialność portów i swobodę działania kupców, ale nawet w obrębie stolicy powstała eksterytorialna dzielnica ambasad, chroniona przez wojska państw kolonialnych. W trakcie zaś walk, mszcząc się za zabicie posłów, Europejczycy splądrowali i zniszczyli Pałac Letni – Yuanmingyuan.

Pekin nie ucierpiał w powstaniu Taipingów, które w latach ogarnęło ogromne obszary centralnych Chin. Natomiast wywołane przez tajne związki antymandżurskie i antycudzoziemskie powstanie Bokserów w 1900 r. trwale wpisało się w historię miasta. Zachęceni przez cesarzową Cixi, która przy pomocy powstańców chciała pozbyć się cudzoziemców, rebelianci oblegli przez 2 miesiące dzielnicę dyplomatyczną w Pekinie. Nie zdobyli jej, gdyż nie działali dość energicznie, a legacje zostały uwolnione przez wielonarodowy kontyngent. Rodzina cesarska, obawiając się w równej mierze powstańców, jak cudzoziemców, uciekła ze stolicy.

Mimo prób reform cesarstwo było kolosem na glinianych nogach i w 1911 r. dynastia została obalona. Ostatni cesarz, Puyi, rezydował w pałacu do 1924 r. Drugi prezydent Republiki Chińskiej – Yuan Shikai – próbował bez powodzenia odtworzyć cesarstwo, ale polityczny środek ciężkości przesunął się ku południu. Stamtąd w 1928 r. wyruszyła pod przewodnictwem Partii Narodowej (Guomingdang – Kuomingtang) wyprawa, która zjednoczyła ponownie państwo, ale ze stolicą w Nanjingu (nad Jangcy). Pekin wrócił do nazwy Beiping. Inną ważną datą jest 4 maja 1919 r., kiedy to miały miejsce pierwsze demonstracje uliczne w Chinach w proteście przeciw przyznaniu Japonii przez traktat wersalski niemieckich koncesji w Chinach. Zrodzony wówczas polityczno-kulturalny „Ruch 4 maja” odegrał doniosłą rolę w historii Chin.

W latach 1937 – 1945 Pekin był okupowany przez Japończyków, następnie znajdował się w rękach Guomingdangu aż do jego ostatecznej klęski w wojnie domowej. Wódz zwycięskich komunistów, Mao Zedong, 1 października 1949 r. proklamował z bramy Tiananmen powstanie Chińskiej Republiki Ludowej. Stojąc na tej samej bramie, w latach 60., przyjmował gigantyczne defilady czerwonogwardzistów Wielkiej Komunistycznej Rewolucji Kulturowej, w wyniku której wielu pekińskich naukowców i pisarzy zamordowano lub wysłano na reedukację na wieś.

Po śmierci Mao Pekin stał się centrum reform Deng Xiaopinga. Miasto nabrało nowoczesnego charakteru i na pierwszy rzut oka widać ogromne inwestycje poczynione za pieniądze tak chińskie, jak i zagraniczne, które napływają do stolicy każdego roku. Ferment polityczny, który dał początek studenckim demonstracjom zakończonym masakrą wokół placu Tiananmen w 1989r., chwilowo przygasł. Jednakże starcia policji z członkami sekty Falun Gong sprzed dwóch lat, które także miały miejsce na placu, dowodzą, jak dużą symboliczną wartość ma dla Chińczyków to miejsce.