Nowe informacje o Zarazie Justyniańskiej

"W naszym artykule po raz pierwszy w tym kontekście zbadano tak dużą ilość nowych interdyscyplinarnych dowodów dotyczących pierwszej pandemii dżumy" – powiedział główny autor Lee Mordechai, stypendysta Uniwresytetu w Maryland i wykładowca Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolomie, współprowadzący Princeton's Climate Change and History Research Initiative (CCHRI). "Jeśli ta zaraza była kluczowym momentem w historii ludzkości, który zabił od trzeciej do połowy ludności świata śródziemnomorskiego w ciągu zaledwie kilku lat, jak się często twierdzi, powinniśmy mieć na to dowody, ale nasze badanie wszystkich dostępnych źródeł nie znalazło żadnego takiego dowodu" – dodaje.

Zespół badawczy, który współpracował za pośrednictwem CCHRI, badał późnoantyczne źródła pisane, napisy, monety, dokumenty papirusowe, próbki pyłków z osadów jeziornych i torfowiskowych, genomy plagi oraz archeologię grobową.

Naukowcy skupili się na okresie znanym jako późny antyk (300-800 lat n.e.), który obejmował kluczowe wydarzenia w historii ludzkości, takie jak upadek Cesarstwa Rzymskiego i początek islamu. W wielu podręcznikach historii te zmiany przypisywane były właśnie dżumie.

"Nasz artykuł pisze historię późnego antyku od nowa, z perspektywy środowiskowej, która nie zakłada, że plaga była odpowiedzialna za koniec starożytnego świata" – powiedział Merle Eisenberg, również pracownik naukowy SESYNC, członek CCHRI i współtwórca tego artykułu. "Praca jest godna uwagi, ponieważ to historycy przewodzili tym badaniom. Zadawaliśmy pytania historyczne, które koncentrowały się na potencjalnych społecznych i ekonomicznych skutkach dżumy” – tłumaczy.

Zespół stwierdził, że poprzedni naukowcy skupili się na najbardziej sugestywnych relacjach pisanych, przenosząc wnioski z izolowanych tekstów na inne miejsca w świecie śródziemnomorskim, ignorując jednocześnie setki współczesnych tekstów, które nie wspominają o dżumie.

Wiele z tych zbiorów danych, takich jak próbki pyłków, które pozwalają szacować dawną produkcję rolną, pokazują, że zjawiska, które rozpoczęły się przed wybuchem epidemii dżumy, utrzymywały się bez zmian pomimo jej wybuchu. Historyk z UJ, Adam Izdebski, zarazem kierownik niezależnej grupy badawczej zajmującej się historią środowiskową w Instytucie Maxa Plancka Historii Ludzkości w Jenie, był odpowiedzialny właśnie za opracowanie danych dotyczących zmian krajobrazu, w tym w szczególności zalesienia i uprawy zbóż.

"Wykorzystaliśmy dane na temat obecności pyłków roślin w osadach z jezior i torfowisk z Grecji, Turcji i Bułgarii do oszacowania późnoantycznej produkcji rolnej. Nie wykazuje ona żadnego spadku, który byłby związany ze wzmożoną śmiertelnością spowodowaną zarazą. Jeśli uprawą pół zajmowałoby się mniej osób, to krajobraz musiał się zmienić, a to pojawiłoby się w danych pyłkowych, ale jak dotąd nikt nie znalazł takich dowodów" – powiedział współautor Adam Izdebski. Przedstawione przez niego w artykule badania opierają się na wieloletnich badaniach – finansowanych przez polskie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, prowadzonych we współpracy z SGH, UAM i UwB – nad danymi pochodzącymi z ponad kilkudziesięciu stanowisk w całym basenie Morza Śródziemnego. „Nawet w bezpośredniej okolicy Konstantynopola, który wedle źródeł pisanych doświadczył katastrofalnych skutków dżumy, nie ma żadnych istotnych zmian w krajobrazie i skali upraw” – podkreślał Adam Izdebski.